‣ Triển lãm bắt đầu diễn ra từ: 07 giờ, thứ Tư, ngày 11/1/2023.
‣ Tại website và fanpage Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước
https://facebook.com/luutruquocgia1
Triển lãm bố cục gồm 4 phần:
Phần I: Thưởng để khuyến khích – Phạt để răn đe
Nội dung đề cập mục đích, vai trò, ý nghĩa của việc thưởng phạt. Qua Châu bản triều Nguyễn, có thể thấy các hoàng đế đều thể hiện rõ tư tưởng về việc thưởng – phạt nhằm mục đích: thưởng để khuyến khích – phạt để răn đe.
Từ đó “người có công phấn khởi mà người có tội biết răn chừa” (Hoàng đế Minh Mạng). Bên cạnh đó, việc thưởng phạt hợp lý cũng thể hiện đất nước có công bằng, có kỷ cương.
Phó Tổng trấn Bắc thành Phan Văn Thúy tâu về việc khen thưởng người có công bắt được phỉ, nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I
Phần II: Thưởng phạt công minh, nhưng đủ lí tình
Châu bản triều Nguyễn cho thấy, việc ra quyết định khen thưởng hay xử phạt của triều đình dựa vào kết quả thực thi nhiệm vụ. Đối với quan lại, triều đình thực hiện khảo khóa. Kết quả khảo khóa được chia các hạng ưu, bình, thứ, liệt. Trên cơ sở này, triều đình quyết định việc thăng, giáng, lưu.
Trảm tù, ảnh sưu tầm
Cũng như các vương triều trước, để hạn chế sự lạm quyền, lộng quyền và phát hiện sai phạm trong quá trình thực thi công vụ của quan lại, triều Nguyễn thiết lập cơ quan giám sát Đô sát viện với phương châm “dùng quyền lực hạn chế quyền lực”.
Qua một số trường hợp thưởng phạt cụ thể được tường thuật lại trong Châu bản triều Nguyễn, có thể thấy bên cạnh việc áp dụng luật pháp và các quy định, hoàng đế triều Nguyễn cũng như các quan xét án không ít lần trăn trở, cân nhắc việc thưởng thế nào cho xứng, đặc biệt, phạt thế nào cho đúng tội mà vẫn mở ra con đường sống hoặc cơ hội chuộc tội cho con người, nhất là đối với người từng có công lao, người già cả, bệnh tật.
Phần III: Thưởng nhiều phương diện, nhưng không tuỳ tiện
Đối với quan lại, việc ban thưởng thưởng thường được thực hiện bằng các hình thức: thăng chức; thưởng vật chất (tiền bạc, mũ áo,…); cấp kỷ, quân công, trác dị. Triều Nguyễn cũng cho phép các quan được sử dụng văn bằng để khấu trừ khi vi phạm. Điều này thể hiện rõ trong Châu bản triều Nguyễn. Châu bản còn cho thấy, đối với quan viên, ban thưởng người có công trong lĩnh vực quân sự chiếm tỉ lệ lớn, tiếp đến là ban thưởng người hoàn thành tốt các công việc thường ngày.
Tiền thưởng Minh Mệnh thông bảo dùng để ban thưởng cho những người có công trạng, ảnh sưu tầm
Trong các văn bản về ban thưởng dưới triều Nguyễn, số lượng văn bản triều Tự Đức chiếm tỉ lệ lớn.
Phần IV: Xử phạt đúng tội, mở ra cơ hội
Hoàng Việt luật lệ quy định rõ về những hình phạt tương ứng với từng loại tội. Châu bản triều Nguyễn ghi lại một cách cụ thể khá nhiều vụ xử phạt. Trong đó, nhiều văn bản đề cập hình thức xử phạt cách chức, giáng cấp, phạt tiền. Hình thức phạt tiền đối với quan lại thường dựa trên lương bổng. Số tiền phạt sẽ đem sung công. Hình phạt ngũ hình (xuy hình, trượng hình, đồ hình, lưu hình, tử hình) mang tính chất cảnh cáo, răn đe. Đặc biệt, với tội tham nhũng, các hoàng đế triều Nguyễn kiên quyết trừng trị nặng.
Cảnh xử án xưa, ảnh sưu tầm
Hoàng đế triều Nguyễn cũng mở ra cơ hội chuộc tội đối với người có công hoặc người tu dưỡng đạo đức tốt. Điều này đã tạo động lực phấn đấu cho không ít trường hợp, được ghi lại cụ thể trong Châu bản triều Nguyễn.
Mỗi văn bản là một câu chuyện, một sự việc cụ thể, đồng thời thể hiện tư tưởng quan điểm và cách làm của tiền nhân. Tìm hiểu cách làm của người xưa cũng là dịp để chúng ta đúc rút những giá trị tham khảo cho cuộc sống đương đại. Ban Tổ chức hi vọng đây sẽ là nguồn tài liệu, tư liệu quý đối với các nhà nghiên cứu và công chúng có cùng mối quan tâm đối với vấn đề này.
Hồng Nhung