Thác Bản Giốc (humazur.univ-cotedazur.fr)

Một trong những cảnh tượng hùng vĩ nhất mà ta có thể thấy, cảnh tượng đẹp nhất mà tôi biết ở Bắc Kỳ, là cảnh tượng phô bày nơi thác Bản Giốc.

Thác này nằm ở một khu vực đầy những kỳ quan đủ loại và chỉ riêng khu vực đó đã mang đến cho du khách một địa hạt màu mỡ để khám phá. Đó là khu vực Ba Châu[1], trải rộng từ phía Đông Cao Bằng đến biên giới Trung Hoa. Nó được tạo thành từ một cao nguyên đá vôi rộng lớn, với độ cao trung bình 400 mét, mà diện mạo chung cho thấy sự tương đồng kỳ lạ với diện mạo của vịnh Hạ Long. Đó là những núi đá hình thù kỳ dị mọc lên tua tủa, khoác áo xám, lỗ chỗ những miệng hang, khoét sâu những lòng động mà cặn nước nhỏ xuống tạo thành nhiều nhũ đá độc đáo. Ở đây, đồng lúa thay thế biển cả, mặt phẳng đồng nhất của nó giăng giăng giữa những khối núi cứng cáp, phía cuối những đài vòng và những hành lang cao cao sẫm màu. Nhiều dòng thác trút xuống từ trên núi, tạo thành những chuỗi thác liên tiếp, rồi bất thình lình mất hút trong một khe nứt, chảy tiếp nhiều cây số dưới lòng đất sau đó đột ngột trồi lên.

Thác nằm cách Bản Giốc chừng 3km. Từ sân hiên của đồn binh, ta thấy luồng hơi nước trắng xóa bốc lên ở phía xa, và nghe thấy tiếng ầm ì của nước, thứ âm thanh mà về đêm - vào những khung giờ mệt mỏi khi cơn buồn ngủ đã ngấm sâu nhưng không làm tâm trí gục ngã - gợi liên tưởng đến tiếng rì rầm miên man và đơn điệu của biển cả, lọt vào buồng ngủ tàu thủy, trong những hành trình dài ở Pháp.

Chúng tôi rời đồn binh lúc 6 giờ sáng. Trên nền trời sáng sủa, vài áng mây lười biếng bung xõa mớ bông trắng xốp. Hai bên đường, trải rộng những ruộng lúa non xanh ngút ngàn. Vài mái ngói điểm xuyết một nét tươi sáng trong đám nhà tranh, giữa những đọt măng xanh - những thân non của tre trúc. Con đường uốn lượn giữa những ruộng lúa, chốc chốc lại áp sát bức tường đá bên phải để men theo chân tường. Mặt trời lấp ló sau những ngọn đồi nhấp nhô nơi chân trời, bên kia đường gờ màu trắng của thác nước, những tia sáng đuổi nhau trên đồng ruộng, để lộ làn nước tĩnh lặng, nơi đột ngột xuất hiện những vách núi cao dốc ngược và những đám mây bay bay. Có lúc, từ đó một khối cầu chói lòa sáng rực lên; nhưng một đám mây thiện lành trên cao đã giăng tấm áo trước mặt thủ phạm, và ánh sáng chói lòa phản chiếu cũng chấm dứt ngay lập tức. Chúng tôi lại gần. Thung lũng thì thầm phía trước chúng tôi trong những ô trũng xanh thẫm. Chẳng bao lâu, âm thanh lớn dần lên mạnh mẽ, cho biết vị trí chính xác của thác nước.

Và rồi những tán lá che khuất tầm nhìn ở bên trái đường quang hẳn ra, qua kẽ lá, một màu trắng nổi lên, cách chưa đầy 50 mét. Đó là làn nước gần nhất, trút xuống từ độ cao chừng 20 mét. Chúng tôi rời con đường để tiếp cận những ruộng lúa xanh ngắt thấp thoáng giữa những tán lá, theo hướng âm thanh. Toàn bộ thác nước nhanh chóng hiện ra, lấp lánh dưới nắng như một phối cảnh sân khấu rực rỡ. Dưới bầu trời xanh trong, là ánh sáng chói lóa của những tấm màn nước, một luồng sắc trắng bất tận từ đó tỏa ra một đám hơi nước, chỗ hơi nước này bay lên hòa vào luồng hơi nước mà ta thấy lúc trước và bị mặt trời đã lên cao hấp thu dần dần.

Để đến chân thác, chúng tôi phải men theo một bờ ruộng hẹp mà sự chắc chắn đáng lo ngại của nó đặt chúng tôi trước bất ngờ tương đối dễ chịu là thụt chân xuống ruộng lúa lầy bùn. Sau đó, một nhánh sông nhỏ xuất hiện, chúng tôi qua sông trên một cây cầu thô sơ bằng hai cành cây ghép lại và cuối cùng cũng đến được điểm cuối của một doi đất vươn ra sông, ngay trước mặt thác nước.

Thác Bản Giốc (humazur.univ-cotedazur.fr)

Quả thực, khung cảnh mà chúng tôi nhìn thấy ở đó làm cho chuyến đi trở nên đáng giá. Trên chiều rộng 150 mét, một bức tường nước trắng xóa đổ xuống từ độ cao chừng 30 mét, được chia thành hai thác chính bởi một mỏm đá trên đó mọc một thảm thực vật um tùm. Bên trái là thác Nga Oai, lúc trước còn thấp thoáng sau tán cây, giờ thì thấy rõ được tạo thành từ hai cột nước mạnh; rồi đến một bồn lớn hình bán nguyệt, thác chính (Thong Ang[2]) chia thành hai nấc lớn, hai bậc của một cầu thang khổng lồ, rồi xòe thành chùm thác hình quạt mà mỗi rẻ đều có tên riêng. Ta hình dung ra con sông chảy xiết trên cao dưới những tán lá; rồi địa hình bỗng nhiên sụt xuống, và con sông trút vào khoảng không những làn nước liên tiếp như những dải lụa trắng lấp lánh ánh nắng. Nấc trên, khối đá hình thù kỳ quái, gập lại và dựa vào mép vực, lưng nó hứng trọn dòng thác khủng khiếp đang gào lên giận dữ và trút nước điên cuồng. Nước như cơn mưa xối xả bao trọn lấy nó rồi ầm ầm đổ xuống sông tạo thành nấc thứ hai. Trong một vệt nước phun trào, một làn khí mát lành ẩm ướt bốc lên không trung dưới dạng hơi nước trắng xóa, như thể dòng sông, dù thân thể đã bải hoải sau cú rơi khủng khiếp nhưng linh hồn lại được giải thoát và đang bay lên trời trong sự nhiệt thành sung sướng đầy biết ơn.    

Choáng váng vì sức mạnh dữ dội của thác, nước dưới chân thác náo động và quay cuồng trong bồn ngọc; sau đó, khi thần trí phục hồi, chúng ồ ạt đổ vào lòng sông bất ngờ hẹp lại và sốt sắng lao về phía trước để trốn chạy, để rời xa thác nước đang gào thét và những khối đá đang gầm rú càng nhanh càng tốt, giống như ta tránh xa một miền đất dữ, hối hả và đầu không ngoảnh lại!

Lược dịch từ bài viết của Đại úy Huges “Une excursion à la cascade de Ban-Gioc (Tonkin)” , Revue des Troupes coloniales [Tạp chí Quân đội thuộc địa] số 07-9/1907, tr.503-520.