Hải đăng Hòn Dấu, ảnh chụp năm 1931, nguồn: ANOM

Hải đăng Hòn Dấu đã đi vào hoạt động từ năm 1876 nhưng chỉ phục vụ bến cảng và có tầm đèn chiếu sáng hạn chế^[1]. Theo miêu tả của Chánh Sở Giao thông đường thủy năm 1895, đèn được đặt trên cột gang cao 8 mét, khi leo phải dùng thang lắp phía ngoài. Chân cột nằm ở độ cao 42 mét so với mực nước biển, cũng là điểm cao nhất của đảo Hòn Dấu. Việc vận hành giao cho một lính gác người Âu và hai lính gác bản xứ. Nơi họ ở là những ngôi nhà tạm bợ cách chân hải đăng chừng 100 mét^[2]. 

Trong chương trình công chính của xứ bảo hộ Trung - Bắc Kỳ cuối thế kỷ XIX, người Pháp đặc biệt quan tâm đến vấn đề chiếu sáng và cắm cọc tiêu bờ biển. Năm 1884, Courbet - khi đó là Chỉ huy quân đội viễn chinh Pháp ở Viễn Đông đã thành lập một ủy ban và giao nhiệm vụ xây dựng sơ thảo dự án. Ủy ban này đề xuất tăng tầm chiếu sáng của hải đăng Hòn Dấu từ 10 dặm lên 20 dặm^[3]. Để thực thi dự án, Ủy ban nghiên cứu tái thiết hải đăng Hòn Dấu đã ra đời và khoản ngân sách 25.000 phơ-răng cũng được Chính quyền Bảo hộ Trung - Bắc Kỳ phê duyệt vào năm 1888^[4]. 

Đảo Hòn Dấu, ảnh do Jean-Yves Claeys chụp năm 1939, nguồn: Bảo tàng Quai Branly

Dự án tái thiết hải đăng Hòn Dấu dự kiến bao gồm các hạng mục: tăng tầm chiếu sáng của đèn, bổ sung cột tín hiệu, xây dựng cầu thang bên trong, xây dựng nhà ở cho lính gác dưới chân hải đăng, bố trí hai lính gác người Âu để đảm bảo hoạt động của hải đăng và cột tín hiệu^[5].

Sau khi xây dựng lại, hải đăng Hòn Dấu dự kiến cao 19 mét; bệ gồm 2 phần, phần dưới hình lăng trụ cạnh 6.9 mét, cao 9 mét, phần trên hình bát giác cao 6.2 mét. Thang bộ xây bên trong tháp để đảm bảo hoạt động của hải đăng vào những ngày thời tiết xấu. Nhà ở cho lính gác dự kiến dài 37.5 mét, rộng 12.2 mét, chia thành hai phần đối xứng hai bên tháp, mỗi bên 1 phòng ngủ và 1 phòng ăn. Phần phía dưới của tháp gồm 1 tầng trệt cùng với tiền sảnh và kho dầu, trên là 1 tầng nữa gồm 2 phòng máy. Vật liệu xây dựng chủ yếu là gạch, đá trong đó đá được khai thác ngay tại Hòn Dấu và Đồ Sơn^[6]. Chi phí ước tính 29.834,64 phơ-răng^[7]. 

Phiên đấu thầu xây dựng lại hải đăng Hòn Dấu diễn ra ngày 16 tháng 4 năm 1896 với sự tham gia của 5 nhà thầu gồm: Grand Mange, Rousselin, Durupt, Teyssier & Cie và Le Roy & Cie. Do Rousselin và Teyssier & Cie đều đưa ra giá dự thầu giảm 24% so với dự toán nên hai bên phải bốc thăm và phần thắng thuộc về nhà thầu Rousselin^[8].

 Bản vẽ mặt đứng hải đăng Hòn Dấu lập ngày 07/12/1895, nguồn: TTLTQGI

Đầu năm 1897, việc nghiên cứu xây dựng cột tín hiệu mới, hướng tới việc mở kênh dẫn vào Hải Phòng qua Cửa Nam Triệu, được tiến hành. Ủy ban nghiên cứu thành lập ngày 10 tháng 3 cùng năm đề xuất lựa chọn vị trí nằm cách góc Đông Nam của tháp hải đăng Hòn Dấu 16 mét^[9].

Sau đó hơn 3 tháng, vào ngày 25 tháng 6, tại Phòng Đấu thầu - Phủ Thống sứ Bắc Kỳ, đã diễn ra phiên đấu thầu xây dựng cột tín hiệu tại Hòn Dấu. Xí nghiệp Alfred Labeye là đơn vị duy nhất gửi hồ sơ dự thầu nhưng lại đưa ra mức giá cao hơn dự toán nên phải tiến hành đấu thầu lại^[10]. Theo hợp đồng ký ngày 07 tháng 8 năm 1897, việc xây dựng cột tín hiệu cuối cùng được giao cho nhà thầu Marty & Alladie có trụ sở ở Hải Phòng^[11]. 

Hải đăng mới đi vào hoạt động từ ngày 13 tháng 7 năm 1898. Hải đăng phát ánh sáng trắng, chiều cao so với mực nước biển là 62 mét và có thể nhìn thấy ở khoảng cách 21 dặm^[12].

Trải qua hơn 100 năm tồn tại, đến nay, hải đăng Hòn Dấu vẫn miệt mài tỏa sáng để dẫn đường cho tàu thuyền và góp phần khẳng định chủ quyền quốc gia trên biển.