19:03 Thứ Sáu, 18/04/2025
07:25 PM 06/06/2023  | 

Tỉnh Tuyên Quang dưới triều Nguyễn là một tỉnh rộng lớn bao gồm cả một phần tỉnh Cao Bằng, Hà Giang sau này. Cho đến trước khi quân đội Pháp đánh chiếm Thành Tuyên Quang năm 1884, tỉnh Tuyên Quang có 2 phủ, 8 châu và huyện: Phủ Yên Bình gồm các huyện Hàm Yên, Vĩnh Tuy (sau là châu Bắc Quang, tỉnh Hà Giang), Thu Châu và châu Lục Yên; Phủ Tương An gồm các huyện Vị Xuyên (sau là châu Vị Xuyên và châu Hoàng Su Phì tỉnh Hà Giang), Vĩnh Điện, Để Định (hai huyện này sau là châu Bảo Lạc tỉnh Cao Bằng) và châu Chiêm Hoá.

Tháng 11 năm 1884, Pháp đánh chiếm thành Tuyên Quang[1]. Từ đó, tỉnh Tuyên Quang nằm trong phạm vi quản lí quân sự của chính quyền thuộc địa. Năm 1891, tỉnh Tuyên Quang chia ra làm 3 phần, một phần thuộc đạo quan binh 2 và 2 phần nằm trong đạo quan binh 3. Phủ Yên Bình (trừ huyện Vĩnh Tuy) hợp với phủ Đoan Hùng (tách từ tỉnh Sơn Tây sang từ năm 1888) thuộc tiểu quân khu Tuyên Quang, đạo quan binh 3.

Ngày 11 tháng 4 năm 1900, tỉnh dân sự Tuyên Quang được tái lập bằng việc tách một số đơn vị hành chính từ tiểu quân khu Tuyên Quang, đạo quan binh 3, gồm châu Sơn Dương, châu Chiêm Hóa, phủ Yên Bình, huyện Hàm Yên và tổng Yên Long.

Từ sau năm 1900, tỉnh dân sự Tuyên Quang được thành lập và duy trì đến hết thời kì Pháp thuộc, với diện tích 5880 km2, gồm phủ Yên Sơn, huyện Yên Bình, 3 châu Chiêm Hoá, Sơn Dương, Hàm Yên và trung tâm đô thị Tuyên Quang.

Trong hồ sơ lưu trữ, trung tâm đô thị Tuyên Quang, cũng được gọi là thành phố Tuyên Quang (ville de Tuyên Quang). Trung tâm đô thị Tuyên Quang là một trong các trung tâm đô thị phát triển ở khu vực miền núi phía Bắc.

Bản đồ ranh giới trung tâm đô thị Tuyên Quang năm 1917. Nguồn TTLTQGI1

Ngay cửa ngõ thành phố Tuyên Quang có một điếm canh (lô cốt) phục vụ việc canh gác và giám sát ra vào thành phố.

Lô cốt ở cửa ngõ thành phố, phía Hà Giang. Nguồn: TTLTQGI

Cổng Dinh Tuần phủ, điếm canh và nhà ở của lính cơ. Nguồn: TTLTQGI

Toàn cảnh sân vận động tỉnh Tuyên Quang. Nguồn: TTLTQGI

Tỉnh Tuyên Quang có tổng số 9 trường học (trường công và trường làng) với 981 học sinh, trong đó 748 nam và 233 nữ. Ở tỉnh lị có 1 trường Pháp. Tại tỉnh lị các trường học có thư viện phục vụ học sinh.

Về giáo dục thể chất, các trường học đều có một sân vận động lớn. Riêng các trường ở tỉnh lị sẽ dùng sân vân động tỉnh. Một đội bóng đá được thành lập. Bơi lội ở đây rất phát triển và đạt được những kết quả đáng kể. Vào mùa hè, các đội bơi lội tập luyện ở hồ Tràng Đà. Có 3 kì thi, trong đó 2 kì thi để lấy chứng chỉ bơi lội học đường, 1 kì thi để lấy chứng chỉ bơi lội cao cấp được mở vào tháng 5 và tháng 10.

Sân vận động tỉnh dùng cho học sinh các trường ở tỉnh lị Tuyên Quang. Nguồn: TTLTQGI

Học bơi. Nguồn: TTLTQGI

Nghị định số 2603A, ngày 13 tháng 5 của Thống sứ Bắc Kì. Nguồn: TTLTQGI

Ngay trung tâm đô thị Tuyên Quang có một công viên mang tên một phi công lừng danh. Ban đầu, công viên này có tên là “Square de France” nằm giữa các phố De la Marne, phố Gioquel, phố Jean Dupuis và đại lộ Dominé. Năm 1937, theo Nghị định số 2603A, ngày 13 tháng 5 của Thống sứ Bắc Kì, công viên Square de France được đổi tên thành Square Roland Garros[2], một phi công nổi tiếng người Pháp. Công viên đẹp nằm ở trung tâm thành phố rợp bóng cọ và cây xanh. Công viên này trở thành một nơi dạo chơi hàng ngày. Ở đây, trẻ em thường trú chơi dưới bóng mát. Kể từ sau khi quy hoạch tổng thể, công viện nằm nằm giữa giao lộ, ở trung tâm có một tấm bia tưởng niệm viên phi công nổi tiếng Roland Garros[3].

Vị trí Công viên. Nguồn; TTLTQGI

Vườn hoa Roland Garros ở trung tâm thành phố. Nguồn: TTLTQGI

Danh sách tên đường phố và quảng trường, công viên tại trung tâm đô thị Tuyên Quang năm 1941[4]. Nguồn: TTLTQGI

Cho đến nay, trải qua nhiều lần thay đổi về hành chính, trung tâm đô thị Tuyên Quang vẫn là tỉnh lị, trung tâm đô thị quan trọng của tỉnh Tuyên Quang.

 


[1] RST 69101


[1] Annuaire général de l’Indochine, 1907, 1912.

[2] RST 69060

[3] RST 69095

[4] RST 97816

Đỗ Hoàng Anh